Κανονικότητα/Φυσιολογικότητα: Ο Δρόμος προς το Πουθενά

Δεν υπάρχει σχεδόν καμία λέξη που να εμφανίζεται πιο συχνά κατά τη διάρκεια της τρέχουσας περιόδου 20/21, από την «κανονικότητα» ή αλλιώς το «φυσιολογικό». Υπάρχουν δάκρυα και λαχτάρα για ομαλότητα, εκκλήσεις για επιστροφή στην ομαλότητα, ελπίδες για επανάκτηση της ομαλότητας και όνειρα για την απόκτηση του «νέου φυσιολογικού». Το καθημερινό άγχος της ζωής και της απασχολησιμότητας που δεν μας έδινε αρκετό χρόνο για να σταματήσουμε και να σκεφτούμε, ξαφνικά το χάσαμε, συγκρατήσαμε σθεναρά όμως τα πόδια μας ως αντίσταση, συμπορευόμενοι με μια κάποτε μισητή ρουτίνα, για να νιώσουμε μια αίσθηση ελέγχου.

Η ζωή σταμάτησε και μας έδωσε μια πολύ αναγκαία παύση, αλλά φαίνεται να είμαστε συγκλονισμένοι από αυτό το δώρο: προκαλεί κριτική σκέψη για τους κανόνες και τις αξίες που έχουμε συνηθίσει, την κοινωνική αδικία και τις ανισότητες. Με μια ριπή οφθαλμού, βρεθήκαμε να αντιμετωπίζουμε τους ίδιους φόβους που ήταν πάντα ενοχλητικοί σύντροφοι αυτών που θεωρούνται «μη φυσιολογικοί»: τους «δακτυλοδεικτούμενους», αυτούς που διαφέρουν και εκείνους που πάσχουν από ψυχικές νόσους. Πράγμα που μας κάνει να επανεκτιμήσουμε τι σημαίνει «κανονικός» και «φυσιολογικός».

Ας δούμε την κανονικότητα από ψυχολογική άποψη. Δεν υπάρχει μοναδικός ορισμός της κανονικότητας. Η κοινωνία και ο πολιτισμός επηρεάζουν την αντίληψη της ομαλότητας διαφορετικά σε διαφορετικούς χρόνους, με μεταβλητούς κανόνες, θέματα και αξίες. Όπως έγραψε ο Μπράουνινγκ, «αυτό που είναι φυσιολογικό και υγιές είναι ένα από τα κύρια ζητήματα που αντιμετωπίζει σήμερα η ψυχολογία, και δεδομένου ότι είναι ένα ζήτημα της ψυχολογίας, είναι επίσης ένα ζήτημα της κοινωνίας». Η ψυχολογία μπορεί δυνητικά να καθορίσει την αντίληψη του τι είναι σωστό και λάθος, φυσιολογικό και ανώμαλο για την κοινωνία, και επομένως φέρει τεράστια κοινωνική ευθύνη.

Η κλινική ψυχολογία και η ψυχιατρική έχουν επηρεάσει έντονα την κατανόηση της κανονικότητας στην κοινωνία. Αυτή η κατανόηση βιώνει την τάση για παθολογία και συνδέεται με τον αυξανόμενο αριθμό ψυχικών διαταραχών. Υπάρχουν δύο κύρια συστήματα ταξινόμησης των ψυχικών διαταραχών παγκοσμίως: Η Διεθνής Ταξινόμηση των Νοσημάτων (ICD) που αναπτύχθηκε από τον ΠΟΥ από το 1949 και το Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο Ψυχικών Διαταραχών (DSM) που αναπτύχθηκε από την Αμερικανική Ψυχιατρική Εταιρεία (APA) από το 1952. Και οι δύο ταξινομήσεις ενημερώνονται συνεχώς κατά τη διάρκεια δεκαετιών.

Από τη μία πλευρά, το DSM δηλώνει ότι παρέχει μια κατεύθυνση ως προς τον ορισμό των ψυχικών διαταραχών και όχι έναν κάθετο ορισμό, καθώς κανένας ορισμός δεν μπορεί να καθορίσει με ακριβή όρια την κάθε ψυχική διαταραχή. Αλλά από την άλλη πλευρά, η κατεύθυνσή του φαίνεται να είναι αρκετά κυρίαρχη και επικρίνεται για τη δημιουργία πάρα πολλών διαγνωστικών κατηγοριών. Το DSM «έχει γεννήσει ολοένα και περισσότερες διαγνωστικές κατηγορίες, εφευρίσκοντας »διαταραχές στην πορεία και μειώνοντας ριζικά το εύρος αυτού που μπορεί να εκληφθεί ως κανονικό ή λογικό».

Η επίδραση εξωτερικών παραγόντων στον ορισμό της κανονικότητας, την ταξινόμηση των ψυχικών διαταραχών και την ανάπτυξη της ψυχολογίας δεν είναι νέα ούτε αποκλειστικά ένα σύγχρονο χαρακτηριστικό. Η γνώση των ιστορικών επιπτώσεων στις ταξινομήσεις παρέχει μια βαθύτερη κατανόηση της αντίληψης της κανονικότητας και της τρέχουσας κατάστασης των σχετικών θεμάτων.

Οι πρώτες εκδόσεις του DSM επηρεάστηκαν έντονα από τις ψυχοδυναμικές και ψυχαναλυτικές παραδόσεις. Η κύρια ιδέα ήταν να κατανοήσουμε την έννοια του συμπτώματος και να ανακαλύψουμε την αιτία του. Οι μεταγενέστερες εκδόσεις, που ξεκινούν με το DSM-III, επηρεάστηκαν μάλλον από βιολογική ψυχιατρική, περιγραφική ψυχοπαθολογία και κλινικές δοκιμές πεδίου και οι ψυχικές ασθένειες άρχισαν να καθορίζονται από τα συμπτώματά τους παρά από τις αιτίες τους. Το DSM έγινε το κορυφαίο παγκοσμίως εργαλείο διαγνωστικής αναφοράς. Η πρώτη έκδοση του DSM απαριθμούσε 106 διαταραχές. Η τελευταία έκδοση, DSM-5, απαριθμεί περίπου 300 διαταραχές .

Η ψυχιατρική, ως κυρίαρχη επιστήμη στη θεραπεία ψυχικών διαταραχών, επικρίθηκε επειδή είχε ως στόχο τον έλεγχο και την πειθαρχία των ασθενών αντί να τους βοηθήσει . Η επιρροή των επιχειρήσεων και της πολιτικής στην αντίληψη της ομαλότητας υπήρξε ισχυρή όχι μόνο στις ΗΠΑ. Στην πρώην Σοβιετική Ένωση, ολόκληρη η επιστήμη της ψυχιατρικής και της ψυχολογίας, αν και η τελευταία ήταν αρκετά αδύναμη εκεί, κακοποιήθηκε επιθετικά για να σιωπήσει εκείνους, που δεν συμφώνησαν με τη δικτατορία του κρατικού καθεστώτος και της ιδεολογίας. Η διάκριση του «ανώμαλου» ήταν πολύ διαδεδομένη και οι αντιφρονούντες «υποβλήθηκαν σε θεραπεία» από ψυχιάτρους σε εξειδικευμένα κλειστά νοσοκομεία, φυλακές και στρατόπεδα «συμπεριφοράς» με ψυχοτρόπα ναρκωτικά και λοβοτομή, έως ότου η βούληση και η προσωπικότητα των αντιφρονούντων να έσπαγαν οριστικά. Η ψυχανάλυση και οι ψυχοθεραπείες επικρίθηκαν ιδεολογικά και βίωσαν ισχυρή αποβεβαίωση ως μέθοδοι που ενθάρρυναν την κριτική και ατομικιστική σκέψη.

Παγκοσμίως, η υποκείμενη βούληση για εξουσία και χρήμα, και επομένως για έλεγχο, διαδραμάτισε και διαδραματίζει βασικό ρόλο στην εκμετάλλευση της ψυχολογίας και της ψυχιατρικής.

Η έννοια της «κανονικότητας» παραμένει αμφιλεγόμενη. Υπάρχει ο κίνδυνος να επισημανθούν τα πάντα ως ανώμαλα, όσα δεν ταιριάζουν με τους ισχύοντες κανόνες, οι οποίοι, με τη σειρά τους, επηρεάζονται από τη δύναμη, την εξουσία και τα οικονομικά συμφέροντα. Η εξέλιξη των τελευταίων δεκαετιών οδήγησε σε «ιατροποίηση της κανονικότητας» . Οι επιχειρηματικές και χρηματοοικονομικές πιέσεις προφανώς θα συνεχίσουν να αυξάνονται και πρέπει να αμφισβητηθούν μαζί με ολόκληρο το οικονομικό σύστημα και τα συστήματα υγειονομικής περίθαλψης, τα οποία μόνο ως φυσιολογικά δεν χαρακτηρίζονται.

Λαχταρούμε αυτό το αφύσικο αλλά οικεία φυσιολογικό, πέφτουμε στην αυταπάτη της ανάκτησης του ελέγχου. Η ψυχολογία μπορεί να διαδραματίσει βασικό ρόλο στην εξισορρόπηση των άκρων, αν παραμείνει αρκετά ανεξάρτητη, όντας σε επιφυλακή για τις προσπάθειες εκμετάλλευσης και χειραγώγησης για κέρδος, δύναμη και έλεγχο. Μέχρι στιγμής, δεν έχει παίξει αυτόν τον ρόλο, με αρκετή αυτοπεποίθηση. Τώρα έχει μια μοναδική ευκαιρία να αλλάξει ριζικά το τι θέλουν κάποιοι να είναι κανονικό. Και εμείς έχουμε αυτήν την ευκαιρία.

Το παλιό πρέπει να μάθει το καινούργιο με ποιον τρόπου και ποιες μεθόδους κατάφερε να αλλάξει το παλιότερο και όχι να καταστείλει τις προσπάθειες προόδου της κοινωνίες, έτσι και αλλιώς όποια καταστολή θα είναι άκαρπη. Το ίδιο το σύμπαν γεννήθηκε για να προοδεύει και να μεταλλάσσετε.